Οδοιπορικό στη Μάνη

Η «ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ» ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ

Η Μέσα Μάνη χωρίζεται με τη σειρά της σε δύο υπό-περιοχές, την Αποσκιερή ή Αποσκιαδερή (Δυτική) Μέσα Μάνη, η οποία είναι και η πιο «δημοφιλής» για τους επισκέπτες, και την Προσηλιακή (Ανατολική), θα αρχίσουμε το οδοιπορικό μας από τη Αποσκιερή, έχοντας ως Βάση και ορμητήριο την άτυπη πρωτεύουσα της, την Αρεόπολη.

Η πρώτη άποψη της μικρής κωμόπολης από τον κεντρικό δρόμο είναι μάλλον αποκαρδιωτική, αλλά αλλάζει άρδην όταν εισχωρήσουμε στην καρδιά του παλιού οχυρωμένου οικισμού, όπου η πέτρα κυριαρχεί παντού, στα ατμοσφαιρικά καλντερίμια, τους επιβλητικούς πύργους και τις γραφικές εκκλησίες. Μέχρι τον 18ο αιώνα, η Αρεόπολη ήταν ένα σχετικά ασήμαντο χωριουδάκι, με το σλαβικό όνομα «ΤσίμοΒα»

Η αναβάθμισή της, αλλά και η αλλαγή του ονόματος της, προς τιμήν του θεού του πολέμου, οφείλεται εν πολλοίς στην παρουσία της σπουδαίας οικογένειας των Μαυρομιχαλαίων και κυρίως στον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, όγδοο και τελευταίο Μπέη της Μάνης, ο οποίος στις 17 Μαρτίου 1821 άναψε τη σπίθα της Επανάστασης, υψώνοντας το λάβαρο στον ναό των Ταξιαρχών. Με αυτόν τον τρόπο εξασφάλισε, μια και καλή, τη θέση της Αρεόπολης στα βιβλία της Ιστορίας.

ΣΤΟ ΤΗΓΑΝΙ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΓΗΤΡΙΑ

Σ[ο χωριό Άγιος Γεώργιος θα στρίψουμε δεξιά με κατεύθυνση τον όρμο του Μέζαπου, άλλο ένα ξακουστό λημέρι πειρατών. 0 νέος οικισμός δεν φημίζεται για τη γραφικότητά του, αλλά στρίβοντας αριστερά για και Μέζαπο, θα βρούμε μια μικρή βοτσαλωτή παραλία πάνω από την οποία βρίσκονται τα ερείπια του παλιού πετρόκτιστου οικισμού, ανάμεσά τους και ο γκρεμισμένος πύργος του πειρατή Σάσαρη.

Φεύγοντας από τον Μέζαπο, με κατεύθυνση Κυριακή και το Τηγάνι, αξίζει να προσέξουμε έναν χωματόδρομο στα δεξιά, περίπου ένα χιλιόμετρο από το χωριό. Οδηγεί στον πανέμορφο Βυζαντινό ναό.

Η ΠΥΛΗ ΤΟΥ ΑΔΗ

Το Ακροταίναρο (ή Κάβο Μαιζαπός) θεωρείται το τέλος της Μάνης και της ηπειρωτικής Ελλάδας. Κατά την αρχαιότητα ήταν και το τέλος του πάνω κόσμου, μια από τις πύλες καθόδου στον Άδη. θεωρείται ότι από εδώ εισχώρησε στον Κάτω Κόσμο ο Ηρακλής για να αντιμετωπίσει τον Κέρβερο, πραγματοποιώντας τον δωδέκατο άθλο του. Στην περιοχή υπάρχουν το ιερό του Ταινάριου Ποσειδώνος, που εδώ λατρευόταν ως χρόνια θεότητα, το Ψυχοπομπείο, καθώς και ένα από τα σπουδαία μαντεία της αρχαιότητας ''Χέραινας'' (ή Βλαχέρνας).

Φτάνοντας στην Αγία Κυριακή, ακολουθούμε για λίγες εκατοντάδες μέτρα τον χωματόδρομο, μέχρι το τέλος του. Από αυτό το οποίο ξεκινάει το μονοπάτι που οδηγεί στο τραχύ Τηγάνι. Ανάμεσα στα κοφτερά Βράχια που καλύπτουν όλο το «χερούλι» του Τηγανιού, θα δείτε κάποιες πολύ ιδιαίτερες αλυκές (οι ντόπιοι τις αποκαλούν «σγούρνες»), σε «ομάδες», με πέτρινα χωρίσματα. Λέγεται ότι υπάρχουν τόσες όσες και οι ημέρες του χρόνου. Σε αυτό το άγριο μέρος «εξορίζονταν» οι «αχαμνόμεροι», οι «παρακατιανοί», αυτοί που είχαν χάσει στα μανιάτικα παιχνίδια εξουσίας. Στην υπερυψωμένη και πεπλατυσμένη απόληξη του ακρωτηρίου, Βρίσκονται τα λιγοστά ερείπια ενός κάστρου, που από πολλούς ταυτίζεται με το κάστρο της Μεγάλης Μάρνης. Στη θέση υπήρχε οχύρωση από την εποχή του Ιουστινιανού, αλλά τα ερείπια που βλέπουμε σήμερα ανήκουν στο οχυρό που έκτισε ο Γουλιέλμος Βιλλεαρδουίνος το 1248. Πάνω στο κάστρο θα δούμε τα ερείπια δύο παλαιοχριστιανικών Βασιλικών που χρονολογούνται μεταξύ 5ου και 7ου αιώνα μ,Χ.

Επιστρέφοντας στον χωματόδρομο, συνιστούμε ανεπιφύλακτα να ακολουθήσετε ένα ακόμα μονοπάτι, αυτό που κατηφορίζει στις απόκρημνες πλαγιέςτου Μεζαλίμονα και οδηγεί στην κρυμμένη, Βραχοσκέπαοτη Αγήτρια (Παναγία Οδηγήτρια). Πρόκειται, κατά την ταπεινή μας γνώμη, για την πιο όμορφη Βυζαντινή εκκλησία της Μάνης, η οποία Βρίσκεται, επί πλέον, σε μια εντυπωσιακή τοποθεσία.

ΣΤΟ ΚΑΤΩΠΑΓΚI

Φεύγοντας από την Αγία Κυριακή, αξίζει να περιπλανηθούμε λίγο στο Κατωπάγκι, αυτή την πλατιά, επίπεδη και εύφορη, για τα δεδομένα της Μάνης, χερσόνησο, που πήρε το όνομά της από το γεγονός ότι «εκεί κάτω απαγκιάζει» λόγω του βραχώδους «παραπετάσματος» του Κάβο Γκρόσσο. Στην κάτω οικισμό του Αγίου Γεωργίου, λίγα μέτρα πριν από τη βυζαντινή Επισκοπή, θα δούμε τους «δίδυμους» πύργους των οικογενειών Αλογάκου κα. Αρναούτη. Ωραία πυργόσπιτα θα συναντήσουμε σε όλο σχεδόν τα χωριά της περιοχής, με εντυπωσιακότερα αυτό που Βρίσκονται στο Σταυρί. Στην Κηπούλα θα δούμε το μοναδικό φαινόμενο μιας εκκλησίας σε δύο «στρώματα Γύρω από το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής (12ος αιώνας), αναπτύσσεται, κολλητά, «τυλίγοντας» το, ο ημιτελής

ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΣΑΓΓΙΑ

Στον δρόμο που οδηγεί από τα Άλικα στη Λόγια, αξίζει να ακολουθήσετε ιον στενό δρόμο που φεύγει αριστερά, προς την καρδιά του Σαγγιά.  θα δείτε τις «αετοφωλιές» της Μάνης, τρία από τα ομορφότερα, αλλά έρημα χωριά της. Στα Μουντανίστικα, δεκάδες πύργοι μοιάζουν με παραταγμένους στρατιώτες στη σειρά. Στο Λεοντάκη θα δείτε τους «δίδυμους» πύργους των Γουνελάδων, ενώ το μικροσκοπικό Πέπο ήταν το ορμητήριο του διαβόητου πειρατή.

Τα μυστικά της Μέσα Μάνπς

ΣΑΝ «ΤΖΙΜΙΝΙΑΝΟ»

Σε πολλούς, το Φλομοχώρι θυμίζει, λόγω μεγάλης συγκέντρωσης πύργων, το φημισμένο χωριό Σαν Τζιμινιάνο, στην Τοσκάνη της Ιταλίας, γνωστό και ως «Μεσαιωνικό Μανχάταν». Οι περισσότεροι πύργοι στο Φλομοχώρι χτίστηκαν την περίοδο 1810-1845. Σήμερα διατηρούνται σε καλή κατάσταση 6-7 εξ αυτών, με ύψος μεγαλύτερο των 13-14 μέτρων, ανάμεσά τους και ο πύργος Παντελεάκου, ένας από τους ψηλότερους της Μάνης ναός τους Αγίου Δημητρίου. Κάπου ανάμεσα στην Κηππούλα και την περιοχή Άνω Πούλα, στο «οροπέδιο» του Κάβο Γκρόσσο, τοποθετείται η αρχαία Ιππόλα, που αναφέρεται από τον Παυσανία. Στα βυζαντινά ξωκλήσια της Άνω Πούλας θα δούμε αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη, που θεωρείται ότι ανήκαν στο ιερό της Ιππολαίτιδας Αθηνάς. Άλλες σημαντικές Βυζαντινές εκκλησίες στην περιοχή του Κατωπαγκιού είναι ο Άγιος Ιωάννης (13ος αιώνας) στην Κέρια και ο Αγιος Νικόλαος (αρχ. 12ου αιώνα) με το εντυπωσιακό καμπαναριό, στην Οχιά. Από την Οχιά, θα μπορούσαμε να ακολουθήσουμε τον πολύ στενό δρόμο που οδηγεί στον Γερολιμένα, αλλά έχουμε αφήσει εκκρεμότητες στο τμήμα του κεντρικού δρόμου που παρακάμψαμε με τη βόλτα μας στο Κατωπάγκι.

Το πιο σημαντικό αξιοθέατο σε αυτό το κομμάτι της διαδρομής είναι ένα από τα πιο ιστορικά χωριά της Μάνης, η Κοίτα, η «πολυπυργού». Εδώ θεωρείται ότι υψώθηκαν οι πρώτοι πύργοι, από μέλη αρχοντικών οικογενειών που προέρχονταν από το Νίκλι της Αρκαδίας. Η επίδραση αυτών των οικογενειών ήταν τεράστια, όχι μόνο όσον αφορά την αρχιτεκτονική διαμόρφωση της Μάνης, αλλά και όσον αφορά τα ήθη και τα έθιμα της περιοχής, σε Βαθμό που οι νικητές στις τοπικές διαμάχες εξουσίας να αποκαλούνται εκτός από «μεγαλογενήτες» και «νικλιάνοι». Λίγο νοτιότερα, στον οικισμό Δίπορο των Ανω Μπουλαριών, θα δούμε τον Αϊστράτηγο, έναν από τους πιο εντυπωσιακούς Βυζαντινούς ναούς της Μάνης. Δίπλα από την εκκλησία περνάει το καλοδιατηρημένο μονοπάτι που σκαρφαλώνει στις πλαγιές του Σαγγιά και οδηγεί στις «αετοφωλιές» του, το Λεοντάκη και το Πέπο.

ΣΤΗ ΒΑΘΕΙΑ

Ο Γερολιμένας, που υπήρξε για σχεδόν έναν αιώνα, το σημαντικότερο εμπορικό-διαμετακομιστικό κέντρο της Μάνης, είναι σήμερα ένα ήσυχο παραθαλάσσιο θέρετρο όπου μπορούμε να ξαποστάσουμε για λίγο, πριν συνεχίσουμε ακόμα νοτιότερα. Στα Άλικα θα βρούμε το νότιο «πέρασμα» που συνδέει Αποσκιερή και Προσηλιακή Μάνη, τον δρόμο που οδηγεί στη Λάγια, όμως εμείς θα συνεχίσουμε προς Ακροταίναρο. Ανάμεσα στα Άλικα και τον Κυπάρισσο, ένας χωματόδρομος οδηγεί στη Βοτσαλωτή παραλία του Αλμυρού, όπου Βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας Καινήπολης, κυρίως σπαράγματα ενσωματωμένα σε μεταγενέστερες κατασκευές.

Ακολουθεί η Βάθεια, το πιο «διάσημο» χωριό της Μόνης, γνωστό από αφίσες και καρτ ποστάλ. Είναι πραγματικά εντυπωσιακό, χτισμένο πάνω σε έναν λόφο, με πυκνή δόμηση και επιβλητικούς διαδοχικούς πύργους 6 εκ των οποίων ενοικιάστηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 70 για διάστημα 20 ετών και ανακαινίστηκαν υποδειγματικά από τον Ε01. Οι πύργοι λειτούργησαν ως ξενώνες για κάποια χρόνια, δίνοντας και πάλι ζωή, έστω και λίγο, στο ερειπωμένο χωριό. Δυστυχώς, όταν στα τέλη του '90 οι πύργοι επέστρεψαν στους ιδιοκτήτες του, αυτοί βρήκαν δυσβάστακτο το κόστος συντήρησης, με αποτέλεσμα η πανέμορφη Βάθεια να ξαναπέσει σε «χειμερία νάρκη».

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Tο Ακροταίναρο (ή Κάβο Ματαπάς, από το αρχαίο «Μεταπέα Άκρα» στην αρχή του, σχηματίζει έναν στενό «λαιμό» μια λωρίδα γης που «συμπιέζεται» από τον όρμο Πόρτο Μαρινάρι στα δεξιά (δυτικά], όπου Βρίσκεται ο οικισμός Μαρμάρι (αρχ «Αχίλλειος Λιμήν») με τρεις ωραίες αμμουδερές παραλίες, και τον όρμο Πόρτο Κάγιο στα αριστερά (ανατολικά), με τον ομώνυμο οικισμό αρχαία «Ψαμμαθούς», Απέναντι και Βόρεια από το Πόρτο Κάγιο βρίσκονται τα ερείπια του κάστρου, που φύλαγε το «Λιμάνι των Ορτυκιών» (από το γαλλικό «Port aux Caill». Σήμερα τα τείχη του μπερδεύονται με τα πυργόσπιτα μικρού οικισμού Αχίλλειο. Ανάμεσα στους δύο όρμους πάνω σε έναν λόφο, στην τοποθεσία Χάρακες, δεσπόζει ο επιβλητικός πύργος Γρηγορακάκη. Στη συνέχεια καθ' οδόν προς τα Κοκκινόγεια και το αρχαίο Ψυχοπομπείο το ακρωτήριο πλαταίνει. Στα αριστερά του δρόμοι, φαίνεται ο όμορφος οικισμός Πάλιρος, κάτω από τον οποίο απλώνεται ένα τεράστιο «δίκτυο» με ξερολιθιές.

Στο τέρμα του δρόμου, το παμπάλαιο έρημο εκκλησάκι των Αγίων Ασωμάτων, είναι κτισμένο με πέτρες από το αρχαίο ιερό του Ταινάριου Ποσειδώνα. Μερικές δεκάδες μέτρα στα αριστερά του ναού, δίπλα σε μια μικρή παραλία, μια σκαλιστή στα βράχια τάφρος. θεωρείται ότι αποτελούσε μέρος του Ψυχοπουμπείου. Η σπηλιά που αποτελούσε την πύλη εισόδου στον Άδη παραμένει άγνωστη, αν και οι ψαράδες της περιοχής τη θεωρούν ότι είναι μια σπηλιά προσβάσιμη μόνο από θαλάσσης. Στα δεξιά του ναού των Ασωμάτων, ξεκινάει το μονοπάτι, το οποία μετά 45 λεπτά οδηγεί στον εντυπωσιακό φάρο του 1882, στο τέρμα της Μάνης. Από το σημείο που βρισκόμαστε, μόνο προς βορρά μπορούμε να κινηθούμε, αλλά αυτήν τη φορά θα περάσουμε στην άλλη πλευρά της Μάνης, την Προσηλιακή.

Η ΠΡΟΣΗΛΙΑΚΗ ΜΑΝΗ

Ανηφορίζοντας τον πρόσφατα ασφαλτοστρωμένο δρόμο που περνάει πάνω από το Αχίλλειο, θα φτάσουμε σε ένα ακόμα ιστορικό χωριό, τη Λάγια, που κάποτε είχε πάνω από 1.000 κατοίκους. Δυστυχώς, λιγοστοί παραμένουν σήμερα εδώ. Η Λάγια υπερηφανευόταν γιατί είχε τους καλύτερους μάστορες της πέτρας και γιατί είναι ο τόπος καταγωγής της Αλίκης Βουγιουκλάκη. Οι πύργοι της είναι ιδιαίτεροι, καθώς όσο ψηλώνουν τόσο μεγαλύτερη κλίση παίρνουν προς τα μέσα, δίνοντας την εικόνα κόλουρης πυραμίδας.

Λίγα χιλιόμετρα βορειότερα, στις κορφές κάποιων λόφων, αναπτύσσεται μια συστάδα πανέμορφων χωριών, ο Πύργαρος, τα Μέσα Δημαρίστικα, τα Πέρα Δημαρίστικα, ο Κόζουνας και η Σπείρα, που έχουν όλα οπτική επαφή μεταξύ τους, θυμίζοντας σύστημα φρυκτωριών. Ένας δρόμος φεύγει κάτω δεξιά, οδηγώντας στον παραθαλάσσιο Άγιο Κυπριανό, απ' όπου μέσω ενός β χωματόδρομου, μπορούμε να φτάσουμε στον ορμο Αμπέλου, με τα καταπράσινα νερά και τα κατάλευκα βότσαλα, που οι ντόπιοι αποκαλούν «λαλλούδες» Αντί από τον δρόμο για Άγιο Κυπριανό, ένας άλλος φεύγει αριστερά πάνω, οδηγεί στον Προφήτη Ηλία, τα αρχαία λατομεία κόκκινου μαρμάρου, από το οποίο λέγεται ότι κατασκευάστηκαν έξι από τις ερυθρές κολόνες της Αγια-Σοφιάς στην Πόλη.

Ακόμα βορειότερα στον κεντρικό δρόμο της Προσηλιακής Μάνης και αφού περάσουμε την παραλιακή Κοκκάλα, θα φτάσουμε στο Νυφί με τους ωραίους πύργους. Από τον οικισμό Βίγλα στην άκρη του ξεκινάει μονοπάτι, που αρχικά φτάνει στην εγκαταλελειμμένη Μονή Κουρνού, σε μια τοποθεσία με το με το σπάνιο για τη Μάνη προνόμιο, να διαθέτει δύο πηγές γάργαρου νερού. Συνεχίζοντας το μονοπάτι μετά τη Μονή Κουρνού, θα βρούμε τη θέση της αρχαίας Αιγίλας, που οι Μανιάτες αποκαλούν «Κιόνια», λόγω των διάσπαρτων αρχαίων κιόνων που Βρίσκονται εκεί. Κάτω από το Νυφί, βρίσκεται ο πανέμορφος όρμος της Αλύπας όπου η συμπαθέστατη και αεικίνητη κυρία Ποτίτσα Γκλεζάκου, θα κάνει το παν για να μας εξυπηρετήσει στο όμορφο ταβερνάκι της.

ΤΑ ΠΗΓΑΔΙΑ ΤΟΥ ΠΑΥΣΑΝΙΑ

Ο Πύρριχος (αρχ. η Πύρριχος) είναι ένα από τα χωριά που αναφέρονται στα «Λακωνικά» από τον αρχαίο περιηγητή Παυσανία, ο οποίος πέρασε από αυτά τα μέρη τον 2ο μ.Χ. αιώνα. Εκτός από δύο ιερά, της Αστάρτειας Αρτέμιδος και του Αμαζόνιου Απόλλωνα, που σχετίζονται με το πέρασμα των Αμαζόνων από την περιοχή, ο Παυσανίας κάνει αναφορά και στα πηγάδια του χωριού, δύο έκτων οποίων εξακολουθούν, σύμφωνα με τους ντόπιους, να λειτουργούν ως σήμερα.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΑΝΗ

Οι Βυζαντινές εκκλησίες της Μάνης, ακολουθούν διάφορους αρχιτεκτονικούς τύπους, από απλοί δρομικοί ναΐσκοι μέχρι εκκλησίες σταυροειδείς εγγεγραμμένες με τρούλο. Πολλές από αυτές ακολουθούν το μεσοβυζαντινό σύστημα της πλινθοπερίκλειστης τοιχοποιίας, ενώ σε κάποιες έχουν ενσωματωθεί αρχιτεκτονικά μέλη από αρχαία ιερά. Διαφορές υπάρχουν και στην αγιογράφησή τους, καθώς ενώ συνήθως οι τοιχογραφίες τους είναι έργα ντόπιων «λαϊκών» ζωγράφων, σε κάποιες περιπτώσεις η ποιότητά τους μαρτυρά το χέρι δόκιμων καλλιτεχνών, που πιθανότατα μετακλήθηκαν από άλλες περιοχές.

ΚΛΕΙΝΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΚΥΚΛΟ

Συνεχίζουμε με κατεύθυνση το όρμο της Κολοκυθιάς και τον παραλιακό Κότρωνα, στη θέση της αρχαίας Τευθρώνης. Πριν από τον Κότρωνα θα δούμε την όμορφη παραλία της Χαλικιάς, ενώ λίγο μετά την είσοδό μας στην έδρα του Δήμου Ανατολικής Μάνης, ένα στενό δρομάκι κατηφορίζει στην όμορφη «διπλή» παραλία, που σχηματίζεται στο σημείο, όπου μια λεπτή λωρίδα γης οδηγεί στη χερσονησίδα Σκοπά. Αν από τον Κότρωνα συνεχίσουμε στον παραλιακό δρόμο που φτάνει μέχρι το Γύθειο, θα βρούμε το Σκουτάρι με τις «τρίδυμες» αμμουδερές παραλίες, στην πρώτη εκ των οποίων βρίσκεται η όμορφη Βυζαντινή εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας (12ος αιώνας).

Μια υπέροχη διαδρομή, με αφετηρία τον Κότρωνα, ορεινή αυτήν τη φορά, είναι εκείνη που περνώντας από τους «ξεχασμένους» οικισμούς Ριγανόχωρα, Σκαλτσιοχάνικα και Γωνιά, οδηγεί στο «καστρομονάστηρο» του Σωτήρος (ή Μονή Γωνέας) του 14ου αιώνα. Τα βοηθητικά κτίρια είναι σε κακή κατάσταση, αλλά το καθολικό είναι καλοδιατηρημένο και κατάγραφο.

Ηρθε ή ώρα να κλείσει η διαδρομή, η ώρα που θα «περικυκλώσουμε» ολοκληρωτικά τη Μέσα Μάνη, επιστρέφοντας στην Αποσκιερή, από το Βόρειο «πέρασμα».

Το πρώτο χωριό που θα συναντήσουμε είναι το Φλομοχώρι, με τα εντυπωσιακά και άριστα συντηρημένα πυργόσπιτα. Λίγο πιο πάνω, βρίσκονται τα Λουκάδικα, που απλώνονται στις πλαγιές δύο λόφων. Στον έναν από αυτούς βρισκόταν η ακρόπολη της αρχαίας Τευθρώνης, για αυτό και οι ντόπιοι αποκαλούν την τοποθεσία «Κάστρο».

Τελευταίο σημαντικό χωριό πριν επιστρέφουμε στην Αρεόπολη είναι ο Πύρριχος, με αξιόλογο αρχαιολογικό χώρο και δύο παμπάλαια πηγάδια, τα οποία θρυλείται ότι υπάρχουν από την εποχή που πέρασε ο Παυσανίας από εδώ κατά τον 2ο αιώνα μ.Χ. Τώρα πια, κατάκοποι, αλλά γεμάτοι εικόνες, εμπειρίες και συγκινήσεις μπορούμε να ξεκουραστούμε στην Αρεόπολη. Αν ύστερα από αυτή τη διαδρομή ανήκετε σε αυτούς που «μισούν» τη Μάνη, τότε, τι να πούμε; Η επιστήμη σηκώνει τα χέρια ψηλά.